Karlisten gerrako historiak
‘Karlistek galdu eren gerria da alfonsiñuek irebasi. Anaidxe bi egosan Bernagoittin karlistek, Santa Poliñen. Dirue eitte’eren, peseta biko faltzue. Makiñie ei dxekien orrek da beste batzuk orko kuadrillekuek. Idxorreta ixengo da ori. Osketa kamiñoan asikeran dau Santa Poliñe. Da kamiñotik alfonsiñuek pastan sienien tiroka asten sien andi’goitti. Baten alfonsiñuek, bestiok dxakin barik soldadu moltzotxue bieldu eren Bernagoittire. Euren aittek abixeu otzien: mutillek galdute sau- sie, etxe bueltia soldaus beterik dxauk. Mutillok, bata(k) telleture idxon da telletutik ondoko ereiñotzera salto ei ‘ban. Da andik goittik bera bajatu da eskapeu. Tiroka asi, da eridu eren ankan. Eskapa, orbel pillo baten eskuteu san. Pentzeu eu-en: ‘emen enadxauk ondo’. Da otarte batera dxoan san. Andik lasterrera ikuste’eu-sen otartetik soldau-ek bayonetakas orbela altzetan dabixela. Eridute mantxarik itxi es eittiaren, errekatxarkotik, goittik bera, errekatxarkorik errekatxarkora eskape’uen. Beste anaidxie aitte sarra dan moduen, erropa sarrak jantzitte, igitaidxe artu da soldau erdittik paseu san. Nora soas? Bedarretan noa. Soldau artetik paseu, sestue bota, d’ariñeketan asi sen. Soldauek tiroka asi sien baya berandu, es eren asarteu. Gero beste anaidxie topeu da kueba batera erue’eu-en da an sanieu san etxuria. Santa Lusidxeko kueban edo an kureu sala. Da gero andik Frantzidxera edo eskapeu erela, esat’eren. Alan esate’urien seguru’. (E.A.)
‘Anai bidxok abadie be eseren gogoko. Da geu baten asto bateri kampaako sokie lotu d’eurrien porruek ipiñi otziesan. D’astuek porruek jateko tirekadia emon. Da kampayak jote’ban gauerdidxen. Abadiek balkoara urten gabien da eser ukusi es seguru. Abadie be larri. D’urrengo goixien juen die, d’astue kampayan sokiari lotute, da porru pillue aurrien, d’astoa tireka. Porruek arrapeu esiñik da kampaye jo tirekada bakotxien’. (E. A.)
‘Botagabie lenau eitten ei sen. “Despedida de soltero” ei sen. Garrafoye, d’ardaue erueten ei sen lagunekin. Neskie Betzuengue san da Betzuenera doasela, mutille garrafoyas, urte’otzie baso baten anaidxok, da kendu otzies ardauek, da dana. Botagabie lenau esate’san etxurie. Botie ibiltteko san etxurie’. (E. A.)
‘Karliste bat preso arrapeu eren emen ingeruen. Da preso erue’eren Durongora. Geubien beste karliste batek kaballoa artu, da juen san Durungora kaballo ganien. Baekidxen kartzelia non egoan, da preso eu-en bentanara urreratu san kaballo ganien. Deittu otzon presoari bere ixena esanda: fulano!. Bentanara urte’eu-en da bertan tirue emon da ill eu-en deklareu estaidxen. Alan esate’urien. Orrek ei dxekien makiñie peseta biko faltzue eitteko’. (E.A.)
‘Karlisten demporan san. Or baserri beten Jauregik kaballuek eukesan. Baya kaballo onak. Bera karlistie san da billur san kenduko eutziesala kaballuok Da gure amamari grdetako eskatu otzen. Gure amamak sartu eusen etxe sarreko kortan da antxe euki sittuen atara barik. Dxana bertara eruen da antxe gorde sittuen iñok eser dxakin barik. Olan salbeu sittuen Jauregidxen kaballuok. Jauregidxentzat bentajia ixe’san, da eskerrak emoteko desimo bat emo’otzen. Da tokeu eiñ dxakon loteridxe. Bieskotxie Jauregidxena san. Da kampoko umiek be asten euki abiesan’. (M. L.)
© 2009 Amorebieta Etxanoko Udala - iametza interaktiboak garatuta
Laguntzailea: EKIN S. KOOP.
